©Simon De Schepper
Bedelaars maken armoede zichtbaar en dat is storend. Daarom worden ze vaak verjaagd of beboet.
Ongemakkelijk
Bedelen is ongemakkelijk voor iedereen. Voor geen enkele bedelaar is het de kostwinning waar hij of zij als kind van droomde. En voor wie ’s morgens naar het werk gaat of ’s avonds uitgaat in de stad is de aanblik van bedelaars confronterend, het beeld van een samenleving die we niet willen.
Mag het of mag het niet?
In 1993 is de wet op de landloperij afgeschaft. Tot dan was het in België strafbaar om te bedelen en op straat te leven. Wie geen geld op zak had om een brood te kunnen kopen, kon opgepakt worden en naar een instelling gestuurd, meestal in Wortel of Merksplas in de Antwerpse Noorderkempen.
Wildgroei aan bepalingen
Er zijn sindsdien wel heel wat gemeentelijke reglementen gemaakt. In 1 gemeente op 6 in België is bedelen volledig verboden. Elders variëren de beperkingen van gemeente tot gemeente. Toegestaan behalve op zondag. Toegestaan, maar zonder kinderen. Alleen met z’n tweeën. Niet voor het station of het kerkhof. Verboden in winkelstraten. Na 18.00 uur. Zonder dieren… Van de 581 steden en gemeenten in België hebben er 305 een bedelverbod. En het merendeel van deze reglementen (253) bevat bepalingen die in strijd zijn met de mensenrechten. Dat staat in een rapport van het Federaal Instituut voor de Mensenrechten en het Interfederaal Steunpunt tot bestrijding van armoede.
Bedelen is geen inbreuk op de openbare orde
Het recht op bedelen is reeds bevestigd door de Raad van State “indien bedelen noodzakelijk is om de menselijke waardigheid te behouden” en “bedelen op zich kan niet als een inbreuk op de openbare orde worden beschouwd”.
België schendt bovendien het Europees Sociaal Handvest. Het gaat om het recht van het gezin op sociale, juridische en economische bescherming, en het recht op bescherming tegen armoede en sociale uitsluiting. Soms is de regelgeving die bedelarij aan banden legt of verbiedt, specifiek gericht op een bevolkingsgroep die door de overheid als “Roma” wordt omschreven. Dan gaat het ook om discriminatie.
Leurder en mollenvanger
Veertig jaar geleden tekende Anne-Marie Rabier het verhaal op van de familie Gévat.* Ze kon zeven generaties teruggaan. Het bedelen was een rode draad en werd soms in officiële documenten als beroep vermeld. Maar evenzeer was er een waaier aan activiteiten: leurder, mollenvanger, voddenraper, dagloner, wever, spinner, mijnwerker. Veel van die beroepen waren informeel: je had geen ‘echt werk’, je trok je plan en zocht hoe je een centje kon verdienen. De meeste van die beroepen zijn verdwenen of ondertussen verboden. Je mag niet zomaar de straat op met je stootkar of oude vrachtwagen om oud ijzer in te zamelen. En het mag al helemaal niet als je een leefloon ontvangt, ook al is dat niet toereikend om de maand rond te komen.
Bedelen is vandaag nog altijd een noodzaak voor sommige mensen. Wat doe je als alle reguliere kanalen afgesloten of ontoereikend zijn? Zelfs eten recupereren uit de afvalcontainer op de parking van een warenhuis is verboden.
Een klacht om het recht op bedelen af te dwingen
De Internationale Beweging ATD Vierde Wereld vraagt aan het Europees Comité voor Sociale Rechten van de Raad van Europa om België te dwingen het recht op bedelen te erkennen. De Beweging doet dit via een collectieve klacht, samen met de Internationale Federatie voor Mensenrechten en de Ligue des droits humains. Enkel reglementen om agressieve vormen van bedelen tegen te gaan en om de weg te versperren voor georganiseerde uitbuiting kunnen verantwoord zijn.
Hulpvraag
Door bedelen toe te staan, geef je mensen de mogelijkheid om te overleven. Wie bedelt vraag hulp en moet gesteund worden in het vinden van een duurzame oplossing. Boetes en hardhandige verdrijvingen zijn mensonwaardig en louter een verschuiving van problemen.
Evelien Lambrecht
*Anne-Marie Rabier, Colporteur et taupier, 1983 – Nederlandse vertaling: Leurder en mollenvanger, 1988 (vertaling: Mark Butaye), DNB/Uitgeverij Pelckmans en ATD Vierde Wereld