Schilderij door Jan Bulens, Huis van de Kennis, Brussel
Mensen in armoede hebben grondrechten zoals iedereen. Maar kunnen ze die ook waarmaken? Het Steunpunt armoedebestrijding brengt daarover elke twee jaar verslag uit. Ook cultuur is een recht. In het Algemeen Verslag over de Armoede uit 1994 klonk dit nog nieuw. Sindsdien kwamen op diverse beleidsniveaus heel wat stimulansen voor cultuurparticipatie. Het hoofdstuk cultuur in het laatste verslag* is het resultaat van een dialoog die het Steunpunt ter bestrijding van armoede organiseerde met 34 organisaties.
Ik durfde nooit naar binnen gaan
Tijdens het overleg werd bijvoorbeeld verwezen naar het programma ‘Sesam – Museum, open u’ van de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten. Dit programma maakte mogelijk dat de verantwoordelijke, met de steun van ATD Vierde Wereld, langsging bij de daklozen die regelmatig samenkomen bij het Brusselse Centraal Station. Ze had replica’s van schilderijen meegenomen: “We gingen er niet van uit dat iedereen de werken mooi zou vinden, maar de mensen gaven wel aan dat ze zich erin konden terugvinden.” Enkele van de aanwezigen zijn vervolgens naar het museum gegaan: “Ik kwam daar elke dag voorbij maar durfde nooit naar binnen gaan.” (pp 43-44)
Mensen in armoede willen niet enkel cultuur consumeren
Net zoals iedereen zijn ze ook dragers van cultuur en willen ze hier uitdrukking aan geven. Ze zijn denkende en handelende subjecten die de samenleving – en dus ook cultuur – mee vorm geven. (p44)
En wie kan experimenteren met cultuur krijgt ook meer interesse
Zo creëert Tutti Fratelli, een sociaal-artistieke werkplaats in het hart van Antwerpen, onder andere ontmoetingen tussen kunstenaars en verschillende kansengroepen. Naast het maken van voorstellingen – die door een breed publiek van zowel theaterkenner als leek geapprecieerd worden – ondernemen de deelnemers van Tutti Fratelli ook regelmatig culturele uitstappen in groep. (p44)
Cultuur raakt ons in onze menselijkheid
Omdat cultuur mogelijkheden biedt om zich uit te drukken, schriftelijk of mondeling met woorden, via tekeningen, schilderijen of beeldhouwwerken, via muziek of dans… is het een weg naar de vrijheid. Cultuur maakt het mogelijk om zelf te zeggen wie men is, om zichzelf als vrij wezen te beschouwen. Cultuur schenkt iedereen de vrijheid om dromen te realiseren. (p 45)
Veel initiatieven voor deelname aan cultuur, maar ze staan onder druk: verplicht om ‘resultaten’ te boeken. Maatschappelijk werkers van OCMW’s geven aan deze druk heel duidelijk te voelen: “Alles moet nuttig zijn, ‘in functie staan van’. Er bestaat een paradox tussen het individuele recht op cultuur en de dreiging dat het recht op cultuur voor de cultuur zelf verloren gaat. We kunnen hier zonder twijfel spreken van een verschuiving van waarden.” Het gaat dus niet langer om cultuur maar om zaken zoals op tijd komen, leren het openbaar vervoer te gebruiken,… (p47)
*TWEEJAARLIJKS VERSLAG 2014-2015 van het STEUNPUNT TOT BESTRIJDING VAN ARMOEDE, BESTAANSONZEKERHEID EN SOCIALE UITSLUITING: Publieke diensten en armoede – EEN BIJDRAGE AAN POLITIEK DEBAT EN POLITIEKE ACTIE –
Uit het Vierde Wereldblad, juni 2017