Een tijdje geleden kreeg ATD Vierde Wereld de vraag van de RVA (Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening) om in gesprek te gaan. Ze wilden weten waarom mensen in armoede weinig beroep doen op hun diensten. Bijgevolg een goed thema voor de nationale volksuniversiteit van 25 juni: het niet opnemen van sociale rechten (zoals een leefloon, werkloosheidsuitkering, verhoogde tegemoetkoming, inkomensgarantie voor ouderen,…).
Een citaat uit het artikel ‘Tienduizenden mensen laten sociale rechten zoals leefloon links liggen’ van VRT NWS op 23 juni: ‘Bij het leefloon, waar we een niet-opname van 40 tot 50 procent zien, is een heel belangrijke drempel de hele gebrekkige informatie die mensen erover ontvangen. Mensen denken bijvoorbeeld dat ze er geen recht op hebben terwijl dat wel het geval is, of ze weten niet eens dat het bestaat.’
Er waren zes medewerkers van de RVA aanwezig om met ons in gesprek te gaan over de impact van het niet opnemen van bepaalde rechten: ‘We komen in een spiraal terecht waar we moeilijk uit geraken’, en de moeilijke toegang tot rechten: ‘Wij zijn de controle over het systeem verloren, publieke diensten hebben alle controle over ons.’ Veel militanten hebben al eens een negatieve ervaring met dienstverlening gehad en ook tegenover de RVA bestaat er soms onbegrip. Welke rol kan de RVA (en de dienstverlening in het algemeen) spelen om de toegang tot rechten te verbeteren?
Kennis van rechten
Mensen stelden zich de vraag: wat is de RVA? En wat is het verschil tussen VDAB en RVA? Er zijn veel publieke diensten die op elkaar lijken. Hoe meer verschillende diensten, hoe ingewikkelder het wordt om rechten op te nemen. Diensten moeten onderling beter samenwerken.
‘In Gent starten ze een cel Oekraïne op, daar wordt alle hulp gebundeld in 1 dienst, waarom kunnen ze dat voor ons ook niet doen?’
‘Je kan via verschillende diensten toestemming krijgen om naar de voedselbank te gaan. Welke moet ik dan kiezen?’
Om op iets recht te hebben, moet je aan voorwaarden voldoen. Als een wet te voorwaardelijk wordt dan wordt het te complex. Een soms klein verschil maakt dat je juist wel of niet recht hebt op iets:
‘Ik verdiende 2 euro per maand te veel, dus ik had geen recht op voedselpakketten. Sommigen verdienen meer dan ik maar gaan in budgetbeheer en krijgen daarom toch recht op voedselhulp.’
Daarnaast kunnen de regels van het OCMW in elke gemeente anders zijn. De woonplaats bepaalt of je een bepaald recht kan opnemen of juist niet.
Afhankelijkheid
Veel militanten voelen zich afhankelijk van de macht en willekeur van hun hulpverlener:
‘Je lot hangt af van de persoon die voor je staat, van hun kennis en wil om je verder te helpen.’
‘Diensten denken dat we dom zijn.’
‘Je wordt in een hokje geduwd door justitie, kruip er maar eens terug uit.’
Hulpverleners weten vaak niet dat niet iedereen internet en een computer heeft. Digitalisering heeft effect op manier waarop maatregelen genomen worden. Het is belangrijk om ook te blijven inzetten op dienstverlening aan een loket.
Automatisch toekennen van rechten
De medewerkers van de RVA zijn het eens: het is niet goed dat de regels per gemeente kunnen verschillen, iedereen verdient een uniforme behandeling. Beslissingen zouden op federaal niveau moeten gebeuren zodat we alle regels op elkaar kunnen afstemmen.
Waarom worden sociale rechten niet automatisch toegekend aan een persoon? Dit is volgens de RVA een work in progress. Op dit moment zetten ze in op mensen proactief toeleiden naar het verkrijgen van hun rechten.
Hulpverleners moeten (voldoende) vorming krijgen over wat armoede inhoudt. Sensibilisering rond non-take-up van rechten is noodzakelijk om tot een beter begrip tussen mensen in armoede en dienstverlening te komen.
De RVA heeft sinds 2017 in elk kantoor (op vrijwillige basis) een armoede-ambassadeur. Enkele van hen waren aanwezig:
‘Spreek ons aan, wij zijn er om jullie te helpen, wij kunnen jullie doorverwijzen. Wij willen de mensen achter het dossier leren kennen.’
In gesprek met militant Mieke na de volksuniversiteit:
Wat is voor jou de meerwaarde van een volksuniversiteit?
‘Je leert andere mensen kennen, je leert naar hen luisteren en jezelf ook beter uitdrukken. Ik ben hier omdat ik wil dat het leven van mensen in armoede verbetert. De volksuniversiteit is een unieke kans om met mensen in gesprek te gaan die een ander leven hebben dan ons. Zo zijn er vandaag medewerkers van de RVA: ze gaan proberen ons te begrijpen, ze gaan naar ons luisteren. Ik vind het heel goed dat er sinds kort een ervaringsdeskundige in de armoede bij RVA werkt bij wie we terechtkunnen.’
Wat gaat je bijblijven van deze voormiddag?
‘Het is goed dat we deze uitwisseling doen maar we zouden meermaals in gesprek moeten gaan met de RVA. Sommige onderwerpen zoals dienstverlening komen bij ATD doorheen de jaren wel vaker aan bod. Ik ben al zeventien jaar lid van ATD. Het leuke is dat ik blijf bijleren over alle maatschappelijke thema’s.’
Vandaag was de volksuniversiteit voor een deel tweetalig, wat vond je ervan?
‘Normaal gezien is er 1 keer per jaar een nationale volksuniversiteit. Dat vergt veel organisatie en het is moeilijk om elkaars taal te verstaan. Maar het is leuk om de andere lokale groepen te leren kennen…[er komt een groepje dansende deelnemers voorbij]…die wat nood hebben aan ontspanning [lacht]. Ik vind het ook fijn dat er in de namiddag ateliers worden georganiseerd zoals het creatief atelier waar ik nu aan ga deelnemen. Het creatief atelier bestaat als actie spijtig genoeg enkel aan Franstalige kant en niet meer aan Nederlandstalige kant.’
