Foto: Guy en Vanessa © TERTIO / Frederique Vanneuville
Na jaren in het buitenland werken Guy en Vanessa Malfait-Joos ook in eigen land mee aan een tegenstroom. Humor en levensvreugde brachten ze mee uit de Filipijnen.
Guy was 26, Vanessa 24, toen ze in 1996 een ontdekkingsstage liepen bij ATD Vierde Wereld. De keuze voor een eenvoudige levensstijl, in verbondenheid met wie het ’t moeilijkst heeft was één van de dingen die hen in het voluntariaat aansprak. Het jaar erop vertrokken ze naar Haïti. “Hoe sober we ook leefden, in Haïti was er nog een grote kloof tussen ons en de mensen waarmee we werkten. Daar moesten we leren mee omgaan, zonder te verkrampen in schuldgevoelens. Je kan niet uitgommen dat je uit een totaal andere wereld komt en dat is ook niet de bedoeling” zegt Vanessa.
Na vier jaar wachtte hen een opdracht in Nederland. Enkele jaren later, in 2010, vertrokken ze met hun kinderen naar Manilla, de alsmaar groeiende hoofdstad van de Filipijnen. Guy: “Dat was een grote stap, zeker ook voor onze drie zonen. Maar we wisten: als het niet lukt kunnen we terugkeren.” Guy en Vanessa benadrukken dat hun sobere levensstijl geen armoede is. Ze kunnen immers nog altijd keuzes maken. Guy: “We hebben als gezin en als organisatie altijd meer middelen en dat beïnvloedt onze verhouding met mensen in armoede. Het is altijd zoeken hoe we solidair kunnen zijn zonder te vervallen in uitdelen, zonder onrealistische verwachtingen te scheppen.”
Een andere wereld
“In Manilla leerden we bijzondere mensen kennen. W. woonde met vele anderen onder een brug en was een van de weinige mannen die regelmatig naar onze forum(dialoog)bijeenkomsten kwam. Op een kruispunt met verkeerslichten, in de buurt van de brug, verkocht hij sigaretten, water of kranten aan chauffeurs. Hij was veertig en volkomen uitgeput door dit leven: ‘Ik zou taxichauffeur willen worden’. Of we hem geld konden lenen? Met zo’n vraag hebben we altijd moeite. Er zijn zoveel andere mensen die het ook moeilijk hebben. Waarom hem helpen en anderen niet? We wikten en wogen en deden het toch. Hij haalde zijn rijbewijs maar kon niet in het circuit van taxichauffeurs geraken. Hij vond wel werk als bijrijder bij een vrachtwagenbedrijf, maar toen hij daar werd weggestuurd, kwam hij op straat terecht, want onder de brug was hij niet meer welkom. We volgden zijn parcours en leerden zo situaties van uitsluiting kennen die tot dan toe onbekend waren voor ons.”
Van een landelijk gelegen ontmoetingscentrum in Nederland naar Manilla, een stad met een jonge bevolking, met twintig miljoen inwoners, dat was landen in een heel andere wereld. Guy: “Er zijn in Nederland heel wat sociale voorzieningen en dat is prachtig, maar we zagen er ook hoe weinig greep sommige gezinnen nog hebben op hun eigen leven. In Manilla moeten mensen wel hun eigen leven in handen nemen. Veel gezinnen konden overleven door kleine, informele jobs, wat in Nederland meestal verboden is. Twee verschillende samenlevingen, die toch van elkaar kunnen leren.”
Vier keer per jaar komen medestanders en militanten samen om de richting van ATD in de Filipijnen te bepalen
De Filipijnen zijn zelf een land van contrasten
Er zijn veel traditionele vissers en boeren die kleine stukjes land bewerken. Maar er zijn ook rijke families met grote plantages van suikerriet of rijst. En in sommige delen van Manilla lijkt het leven op dat in de Verenigde Staten. Overstromingen, aardbevingen, landverschuivingen en vulkaanuitbarstingen. De Filipijnen halen vaak het nieuws met rampen. Maar er is ook de mooie natuur, krachtige familie- en vriendschapsbanden, een indrukwekkend aanpassingsvermogen en een heel eigen manier van omgaan met tegenstellingen. Mensen hebben humor, hebben een luchtige en feestelijke aard. “Dat hebben we moeten leren want het viel ineens op hoe serieus wij zijn” zeggen Guy en Vanessa.
ATD Vierde Wereld is sinds 1987 aanwezig in Manilla en Guy en Vanessa vervoegden er in 2010 een klein team. Vanessa: “We volgden eerst een taalcursus Tagalog (dat naast het Engels een officiële taal is). Daarna werkten we mee aan straatbibliotheken en allerlei culturele acties voor kinderen. Voor de volwassenen was er het Forum, de lokale volksuniversiteit van de vierde wereld. Die acties hebben we verder uitgebouwd. Ik begeleidde enkele jaren het Forum, maar deed voortdurend beroep op andere mensen. Dat was absoluut nodig om voeling te hebben. Er was de taal, de andere stijl, de visuele uitdrukkingsvormen, de humor en de grapjes die niet mochten ontbreken.”
Na jaren ontdekten we nog gezinnen, weggestopt achter een plank of gordijn
Volontairs komen liefst niet met kant – en klare oplossingen, wel met een open geest en met hun inzichten en ervaring. Guy: “We waren aanwezig bij een honderdtal gezinnen die onder een brug leefden en op een enorm kerkhof. In en rond de grafhuisjes wonen naar schatting 1000 tot 5000 mensen. Ze kunnen er iets verdienen met het dragen van kisten, het onderhouden van graven en diensten aan bezoekers. Onder de autowegbrug over een afvoerkanaal en naast de spoorweg was een hele wijk gegroeid. Een slechtere woonplek is moeilijk te bedenken. Ook in die gemeenschappen waren er verschillen. Sommige gezinnen waren stabiel en konden plannen, andere raakten sneller uit evenwicht en werden uitgesloten. Na jaren ontdekten we nog gezinnen, weggestopt achter een plank of gordijn.”
En hoe gaat de overheid om met deze situatie? Vanessa: “Het aantal gezinnen dat noodgedwongen ergens een terrein inneemt is zo groot dat de overheid hun bestaan niet kan ontkennen. De sociale diensten bereiken hen meer en meer. Er zijn ook heel wat initiatieven van organisaties en private instellingen, en heel wat jongeren doen vrijwilligerswerk.”
Guy: “Zoals overal is grote armoede storend. De overheid besliste om de nederzetting onder de brug op te ruimen. De bewoners konden het proces ondanks zogenaamde inspraakbijeenkomsten weinig beïnvloeden en werden naar plaatsen buiten de stad gebracht, tot drie uur rijden ver. Daar kregen ze betere huisvesting, een perceeltje grond en een woning, waarvan ze op dertig jaar eigenaar kunnen worden. Maar ze waren afgesneden van de mogelijkheden om iets te verdienen. Hoe moesten ze dan hun afbetaling doen en ook nog overleven? Weg van de school van de kinderen, dat was ook een knelpunt. In de stad zijn er bovendien organisaties die studiebeurzen en andere hulp geven. Buiten Manilla heb je dat niet. Sommige mensen keerden dan ook terug naar de vertrouwde brug. Zij kwamen op een zwarte lijst en werden bestempeld als ondankbaar en zelfs gezien als fraudeurs. Samen met andere organisaties probeerden we de stem van deze gezinnen te laten horen.”
Guy leest voor tijdens de straatbibliotheek
Mensen in armoede worden beschuldigd, maar er is ook een tegenstroom
Na twintig jaar buitenland zijn Guy en Vanessa sinds vijf jaar terug in België. Guy was erg onder de indruk van een bijeenkomst van het Netwerk tegen Armoede: “Zoveel verenigingen waar armen het woord nemen, die samen zoeken hoe er vooruitgang kan geboekt worden, en dat vanuit een visie die zeer verwant is met de inspiratie van ATD Vierde Wereld, het was alsof ik droomde.”
Vanessa: “Toch merken we dat armoede niet weg is. We wonen in Brussel en zien er mensen die wonen in totaal ongeschikte woningen. We zijn geschokt door cijfers over het aantal kinderen dat opgroeit in armoede. En we voelen een klimaat dat hoe langer hoe meer de schuld voor de armoede afschuift op de mensen zelf.”
Guy: “De stroom gaat in die richting, maar er zijn ook tegenstromen en daar willen wij aan meewerken, bescheiden maar vol dynamisme en levensvreugde zoals de Filipino’s ons leerden.”
Georges de Kerchove – M.T. Poppe