Een aanrader van ATD: het boek van Darren McGarvey, een schotse rapper met armoede ervaring. McGarvey komt uit een probleemgezin in een achterstandswijk van Glasgow en vertelt in ‘op safari naar armoeland’ zijn verhaal. Het is een aanklacht tegen de ongelijkheid in de maatschappij en een uiting van de emotionele en fysieke gevolgen die armoede met zich meebrengt.
Ik vond het boek zo boeiend dat ik het al aan verschillende mensen heb aangeraden
Ides Nicaise, professor KU Leuven
Ontbering, kindermishandeling, ontwrichting van je gezin, alcoholisme, drugsverslaving… you name it. Darren McGarvey heeft het allemaal meegemaakt, en vertelt er onverbloemd over. Dat maakt zijn boek ook zo authentiek. Hij heeft het insider-perspectief van de ervaringsdeskundige – en tegelijk de scherpe blik van de analyst. De manier waarop hij de voortdurende angst beschrijft van kinderen en jongeren die opgroeien in een omgeving van armoede en geweld geeft je kippenvel. En hoe drugs dan ‘bevrijdend’ kunnen werken:
De eerste keer dat ik ecstasy nam, was meteen ook de eerste keer in mijn leven dat ik niet bang meer was. (p.243)
Hij is er als bij wonder weer kunnen uit groeien. Hij schrijft in 32 essays niet alleen over zijn eigen levenstraject, maar over allerlei maatschappelijke thema’s waar arm en rijk mee te maken krijgen: stadsvernieuwing, onderwijs, cultuur, populisme, sociale media, bedrijfssluitingen, jeugdwerk… tot zelfs ingewikkelde politieke thema’s als identiteitspolitiek en intersectionaliteit. En telkens bijt hij zich als een pitbull in het thema vast.
Voor mij is dit boek in de eerste plaats een krachtige synthese van wat ik in 43 jaar deelname aan de Vierde Wereldbeweging had geleerd, al vermoed ik dat de sociale uitsluiting in het Verenigd Koninkrijk (en vooral in een stad als Glasgow) nog een graad erger is dan bij ons. Af en toe gaat je bloeddruk omhoog van de gebalde kritiek op het paternalisme waarmee armoede bestreden wordt. Een voorbeeld:
De term ‘stadsvernieuwing’ is symbool komen te staan voor opportunisme, wanbeheer en uitbuiting: het klinkt trendy, maar het is een wassen neus. De besluitvorming in plaatsen als de Gorbals doet denken aan de vogels die hier rondvliegen op zoek naar eten en vanuit de hoogte de boel onderkakken (…). In dit soort buurten heeft dat een vruchtbare bodem gevonden waarin de wrok uitgroeit tot woede en apathie. (p.130)
Zijn kritiek op ‘de armoede-industrie’ (ook het armoede-onderzoek, waar ik zelf bij betrokken ben) is raak en pijnlijk – en zó herkenbaar:
In deze branche worden arme mensen gezien als een vorm van kapitaal, containers waaruit je data en een goed discours kunt halen om het werk van de organisaties die het leven van die armen moeten managen te verantwoorden en in stand te houden. Het is een eindeloze optocht van goed bedoelende studenten, academici en professionals, die in de buik van de armoede afdalen, pakken wat ze nodig hebben en zich daarna weer terugtrekken in hun enclaves om de artefacten die ze tijdens hun safari hebben verzameld te onderzoeken (p.134)
Tijd dus voor een radicale ommezwaai, naar echt participatief onderzoek, beleid en praktijk. Maar zo vlijmscherp als zijn kritiek is op opportunisme en wanbeleid, zo respectvol en dankbaar schrijft McGarvey over degenen die zich oprecht hebben geëngageerd om mensen stem te geven en uit de ellende te groeien: jeugd- en opbouwwerkers, leerkrachten, psychologen, activisten. Zijn pleidooi voor ‘presentie’ zonder resultaatsverbintenissen op korte termijn – en het geduldig opbouwen van (zelf)vertrouwen en verbondenheid is een hart onder de riem voor de ‘verenigingen waar armen het woord nemen’ in Vlaanderen: een werkvorm die blijkbaar in het Verenigd Koninkrijk nog haast onbestaande is. Hij citeert Barry, een jongerenwerker:
In een ideale wereld zouden we subsidie krijgen omdat we een vertrouwensband kweken met jonge mensen. Misschien komt die tijd ooit nog. Want het werk is niet zo gemakkelijk of eenvoudig als het klinkt. Dat kan ik je verzekeren (p.138)
Het merkwaardige is dat McGarvey door de hel die hij meegemaakt heeft niet bitter, cynisch of ideologisch verstard is geworden. Af en toe haalt tederheid de bovenhand in zijn boek: bijvoorbeeld wanneer hij als jeugdwerker op een speelplein kinderen troost die bij hem komen uithuilen. Hij voelt zelf de existentiële angst in hun binnenste. Maar ook ten aanzien van mensen uit meer bevoorrechte milieus, zoals Ellie, met wie hij op ramkoers gaat omdat ze blundert in hun pogingen om iets van armoede te begrijpen: hij schrijft twee hoofdstukken vol met excuses en zelfkritiek nadat hij de oprechtheid van haar engagement, en de vernietigende impact van zijn kritiek op haar heeft ingezien. Tegelijk laat hij de lezer binnen kijken in zijn eigen gekwelde gemoed: de opgekropte woede van de arme die van kindsbeen af vertrapt en geminacht is geweest, en die – ook in de sociale media – schopt en spuwt op elke indringer ‘van buitenaf’.
Darren McGarvey is er ‘als persoon’ uit gegroeid: hij heeft een rijpe en indringende maatschappijvisie ontwikkeld. Politiek kan je niet anders dan hem links situeren. Maar hij blijft bijzonder kritisch en wil de lezer niet laten geloven dat een politieke omwenteling de armoede meteen zal oplossen. Die omwenteling is een noodzakelijke, maar niet voldoende voorwaarde. Uiteindelijk moet ook de gekwetste mens genezen en zijn eigen verantwoordelijkheid terug kunnen opnemen.
Ik kan niet voor iedereen spreken die echte armoede heeft gekend, maar ik kan wel zeggen dat het met mij pas beter begon te gaan toen ik niet langer andere mensen de schuld gaf voor de dingen die fout liepen. (…) Het gaat tegen onze intuïtie in om de verantwoordelijkheid voor bepaalde dingen te aanvaarden, zeker als we onze omstandigheden niet zelf hebben gekozen. Dit geldt vooral als we te maken hebben gehad met misbruik, verwaarlozing of onderdrukking. Maar ernaar streven onze verantwoordelijkheid te nemen heeft niets te maken met schuld bekennen. (p.257-259)
De trots om als jonge vader zijn verantwoordelijkheid te kunnen dragen heeft van McGarvey een gelukkige man gemaakt. Zoveel nuance kan door sommige lezers verkeerd begrepen worden, maar het getuigt van grote wijsheid.
Ides Nicaise
Het boek bestellen kan via EPO voor € 22,50