In mei zal ATD Vierde Wereld de resultaten bekendmaken van een groot internationaal onderzoeksproject rond Determining the Dimensions of Poverty and How to Measure Them (De dimensies van armoede bepalen en hoe ze te meten, nvdr). Dit onderzoek, uitgevoerd in samenwerking met de Universiteit van Oxford, omvat perspectieven van mensen die in armoede leven in elk van de zes bestudeerde landen.
Elena Lasida, auteur van dit artikel, is hoogleraar aan de Katholieke Universiteit van Parijs en medeleider van het Franse nationale onderzoeksteam voor het internationale project.
Armoede wordt steeds meer het middelpunt van de sociale strijd in onze wereld. Het inperken en uitbannen van armoede zijn meestal opgenomen in de doelstellingen van de politieke programma’s van elk land. Sinds 2000 geldt dit ook voor de Ontwikkelingsdoelstellingen van de Verenigde Naties. Het was een grote prestatie om de zogenaamde Millenniumontwikkelingsdoelen en vanaf 2015 de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen te definiëren. Voor de eerste keer heeft de internationale gemeenschap kwantificeerbare doelen voor zichzelf opgesteld om de armoede op mondiaal niveau terug te dringen. De gezamenlijke definitie van deze doelstellingen heeft middelen vrijgemaakt en het armoedebestrijdingsbeleid op een grotere schaal ondersteund. Dit is inderdaad goed nieuws.
Paradoxaal genoeg heeft dit goede nieuws een negatief effect gehad:
Het doel om armoede te verminderen heeft het idee versterkt dat de "de armen" tot de categorie "object" horen. Armoede wordt steeds zichtbaarder in statistieken en beleidsmaatregelen, zodat armoedebestrijdingsprogramma's effectiever kunnen zijn. Maar tegelijkertijd zorgt deze objectivering van armoede ervoor dat de mensen die eronder lijden minder zichtbaar zijn.
Maar we zien vooral wat er ontbreekt: mensen die in armoede leven hebben een gebrek aan voedsel, huisvesting, kleding, werk, gezondheidszorg, opleiding, enz. En we herkennen steeds minder de persoon die in armoede leeft met alle complexiteit van het menselijk leven, gekenmerkt door behoeften waarin moet worden voorzien, maar ook door vaardigheden die moeten worden ingezet. Het onderwerp wordt een object.
Het beëindigen van de objectivering van armoede
Sinds haar ontstaan heeft de Internationale Beweging ATD Vierde Wereld zich ingezet om de objectivering van armoede tegen te gaan. Haar leden zijn ervan overtuigd dat de inspanningen om armoede te overwinnen, moeten worden ondernomen met mensen in armoede en niet voor hen. ATD Vierde Wereld werd opgestart in 1957 in Frankrijk in de wijk met noodwoningen van Noisy-le-Grand vanuit de sterke intuïtie van Joseph Wresinski die de publieke opinie over mensen in armoede zou veranderen. Hij werd niet geconfronteerd met individuele sociale gevallen, maar met een volk waarvan de leden op dezelfde manier met ontberingen omgingen. Dezelfde angst voor uithuiszetting en plaatsing van kinderen in pleegzorg, en dezelfde ervaring met onvoldoende werkgelegenheid en steun.
Waardigheid herstellen
Volgens Wresinski is de enige manier om armoede te overkomen het herstel van de waardigheid van de mensen, het breken van de onvermijdelijkheid dat armoede wordt overgedragen van de ene generatie op de andere, en het doorbreken van het geloof dat mensen in armoede verantwoordelijk zijn voor hun situatie: “Al degenen die mensen in armoede hebben geholpen om vooruit te komen, hebben hen eerst van zichzelf bevrijd. Ze geloofden in hen en overtuigden hen ervan dat ze niet de schuld hebben aan het leed dat de geschiedenis hen had nagelaten”. (Les pauvres sont l’Eglise [De armen zijn de Kerk], interview met Gilles Anouil, Cerf, 2016, p.107.)
Veel dingen worden gedaan in naam van mensen in armoede en hun lijden, wat er vaak toe leidt dat geweld wordt toegevoegd aan geweld. Met Wresinski veranderen we onze kijk op armoede, die niet langer wordt gezien als een natuurwet, maar als een mensonterend onrecht. Elk antiarmoedebeleid moet dan ook komen van en bedacht worden met de mensen die in armoede leven. Zij zijn niet alleen begunstigden van liefdadigheid; zij worden verstrekkers van rijkdom zodra zij de kans krijgen om te spreken. In publieke verklaringen spreken zij vaak over de angst om op straat te leven en de angst dat hun kinderen worden weggehaald. Het volgende zegt iets heel waardevols: “De familie is het enige toevluchtsoord als al het andere ontbreekt; alleen daar is er nog iemand om je te verwelkomen; alleen daar ben je nog iemand.” ‘Anouil, p.28.)
Onderzoeksteam bevat mensen in armoede
Hoe kunnen we rekening houden met de specifieke kennis van mensen die in extreme armoede leven en hoe kunnen we het antiarmoedebeleid dat uit hun kennis voortvloeit, heroverwegen? Om in deze richting verder te gaan, heeft ATD Vierde Wereld een opmerkelijk project gelanceerd: de persoon in armoede wordt beschouwd als een “onderzoeker” die kan bijdragen aan het creëren van kennis over armoede. Dit lijkt waanzin in een wereld waar alleen academici erkend worden als hoeders en scheppers van kennis. Maar we weten dat alleen degenen die durven, de wereld kunnen veranderen. Dit lef nam de vorm aan van een reeks onwaarschijnlijke ontmoetingen.
Ten eerste ging ATD Vierde Wereld samenwerken met een onbetwistbare speler in de academische wereld, de Universiteit van Oxford, die de wetenschappelijke dimensie van de aanpak garandeert. Bijgevolg zijn de wereld van het activisme en de wereld van de theorieën beginnen samen te werken. Hierdoor ontstond een onwaarschijnlijke ontmoeting tussen de logica van het effectief handelen en die van de complexe werkelijkheid.
Ten tweede wilde ATD Vierde Wereld aan dit onderzoek een internationale dimensie geven, omdat kennis altijd universeel wil zijn. Zes onderzoeksgroepen, één van elk van de zes landen, werken aan hetzelfde project. Het gaat om drie noordelijke landen: Engeland, Frankrijk, en de Verenigde Staten; en drie zuidelijke landen: Bangladesh, Tanzania, en Bolivia – het mondiale noorden en het mondiale zuiden, met zeer verschillende realiteiten van armoede en zeer ongelijke onderzoeksmiddelen, komen samen in een onwaarschijnlijke samenkomst.
Samenvoeging van kennisbenadering over onderzoek
Tot slot is de werkmethode gebaseerd op een aanpak die ATD Vierde Wereld geleidelijk aan heeft ingevoerd en toegepast in de Volksuniversiteit van de Vierde Wereld: het samenvoegen van kennis. Dit betekent een andere, onwaarschijnlijke ontmoeting tussen drie verschillende kennisbronnen: de kennis die voortkomt uit de ervaring met armoede; de kennis die voortkomt uit professionele actie om mensen in armoede te ondersteunen en bij te staan; en de kennis die voortkomt uit het bestuderen van armoede op academisch niveau.
De aanpak op basis van de samenvoeging van kennis keert drie belangrijke principes om van wetenschappelijk onderzoek in het algemeen en onderzoek naar armoede in het bijzonder. Ten eerste wordt het object een onderwerp: mensen die in armoede leven, krijgen hun status van persoon terug. Meer nog, ze worden actieve deelnemers en niet alleen slachtoffers van armoede. Ten tweede wordt de hulpbron een bron: armoede wordt niet gereduceerd tot gegevens die in de praktijk moeten worden verzameld, maar het wordt opgevat als een ervaring die unieke en essentiële kennis verschaft om haar te overwinnen. Tot slot leidt de dynamiek van het samenbrengen van verschillende soorten kennis tot wederzijds leren. Bij het samenvoegen van kennis stellen we de verschillende vormen van kennis niet met elkaar in concurrentie; we “leren te leren” van de kennis van de andere.
Het is onduidelijk of deze aanpak effectievere instrumenten zal opleveren om armoede te bestrijden. Maar ongeacht de uitkomst ervan, brengt het al een radicale verschuiving in het denken teweeg, namelijk het volgende leren zeggen tegen de “begunstigden” van sociale actie: “Nooit Meer Zonder Jou”.
In Frankrijk werken de volgende organisaties samen om de dimensies van het armoede-onderzoeksproject uit te voeren:
- ATD Vierde Wereld
- Het Katholieke Instituut van Parijs
- Secours Catholique – Caritas Frankrijk
- Centre Socio-Culturel des 3 Cités in Poitiers
Het originele artikel in het Portugees verscheen op 3 december op de website van Jezuïeten van Portugal – https://pontosj.pt/especial/sem-vos-nunca-mais/