We hoeven niet diep te graven om te zien dat de oorzaken van de klimaatproblemen parallel lopen met de oorzaken die de kloof tussen arm en rijk vergroten. Namelijk het huidig systeem dat mens en planeet uitbuit. Als we tot echte duurzame oplossingen willen komen die ook werken op lange termijn, moeten mensen in armoede betrokken worden in het beslissingsproces.
Veel interessante ecologische activiteiten zien het licht. Maar onze ervaring is meestal dat, als je gaat nadenken over beleid, mensen in armoede ofwel compleet vergeten worden, ofwel wordt er gedacht in hun plaats. Soms worden ze uitgenodigd om mee rond de tafel te zitten, maar participatie is een proces, een werkwoord. Niemand is in staat om in de plaats van een ander te denken. Ook wij niet, full-time medestanders van mensen in armoede. Experten kunnen heel veel weten, maar zullen heel veel aspecten van armoede niet snappen zoals ervaringsdeskundigen die begrijpen.
In Manilla, overstromen geregeld grote delen van stad en omstreken na regenbuien. Alhoewel dit voornamelijk voortkomt uit de stijging van de zeespiegel, worden bewoners van onder een brug genoemd als schuldigen, door de houten constructies die zij maken om in te leven. Dit verhindert de doorstroom van water. De overheid had als ‘oplossing’ om al deze mensen ver buiten de stad te brengen en daar een nieuwe woonplaats te geven. Zo raakten ze echter geïsoleerd van werk en openbaar vervoer. Had de overheid de tijd genomen om met de mensen onder de brug te praten was er waarschijnlijk een duurzamere oplossing bekomen voor iedereen.
Niet ver van Parijs zijn er groene ruimtes gemaakt in naam van de biodiversiteit. Gezinnen in woonwagens die er al 30 jaar wonen werden verdreven en raakten terug op de dool. Dat kan niet de bedoeling zijn. Deze voorbeelden tonen hoe belangrijk het is om mensen in armoede mee rond de tafel te hebben. Het is een noodzakelijke voorwaarde om ervoor te zorgen dat niet nog meer mensen uit de ecologische boot vallen.
Als je echt wilt samenwerken met mensen in armoede moet je je bestaande manier van functioneren in vraag durven stellen. Van participatie kan pas sprake zijn als mensen in armoede hun mening en visie kunnen geven zonder gevaar voor hun inkomen of toekomst. Het is fijn om mee rond de tafel te mogen zitten, maar als je van enkele mensen afhankelijk bent of als je niet in een gelijke machtsverhouding bent, dan wordt het lastig. Hoe kan je eerlijk en vrij je mening geven als dit later tegen jou kan gebruikt worden? De ervaringsdeskundigen worden nog te vaak als ondeskundig beschouwd wanneer het gaat om het uitzetten van een onderzoek of traject of wanneer het gaat om het trekken van conclusies of het formuleren van aanbevelingen.
Het is essentieel dat in een duurzaam en ecologisch beleid niemand wordt achtergelaten. Daarnaast moeten mensenrechten gerespecteerd worden. We kunnen geen maatregelen in naam van het milieu toelaten die concreet betekenen dat zelfs de meest elementaire rechten van de mens niet worden gerespecteerd. Hoe goed de bedoelingen ook zijn, niemand kan voor een ander denken. Betrek dus bij alles wat jullie willen ondernemen ook mensen in armoede. Niet als de plannen eigenlijk al klaar zijn, maar nog voor de eerste plannen op tafel liggen.
Vinnie De Craim
Op basis van de speech van Guy tijdens de voorstelling van het Jaarboek Armoede en Sociale Uitsluiting van de Universitaire Stichting Armoedebestrijding